Een recente publicatie in het tijdschrift
Science was wereldnieuws: kanker is domme pech: onderzoekers vonden dat de kans op deze vreselijk dodelijke ziekte fors toeneemt naarmate stamcellen zich vaker delen. Er is gekeken naar hoeveel stamceldelingen gedurende het leven in bepaalde typen leven voorkomen en hoe vaak in die weefsels kanker optreedt. Een onderzoeksteam van de Amerikaanse John Hopkins University onderzocht 31 verschillende kankertypen. Wat bleek? Maar liefst 22 daarvan, waaronder leukemie, hersen-, teelbal- eierstokkanker, kunnen worden verklaard door willekeurige DNA-mutaties tijdens een normale celdeling. Deze gevallen van kanker zijn volgens de onderzoekers dus simpelweg het gevolg van 'domme pech'.
Afgezien van het feit dat er nogal wat af te dingen is aan dit onderzoek (*Bart Kiemeney, hoogleraar Kankerepidemiologie aan de Radboud UMC te Nijmegen heeft zijn twijfels aangezien de testpopulatie puur Amerikaans is, terwijl Amerikanen bijvoorbeeld gemiddeld ongezonder eten maar minder roken en blootstaan aan zon dan Europeanen/Nederlanders)is het de vraag of er zoiets wel bestaat als 'domme pech'.
Een filosofische vraag, want iedereen kent uit zijn eigen leven wel een of andere situatie die we zelf graag met 'domme pech' zullen betitelen. Een lekke band 'in the middle of nowhere', het te laat komen bij een kaartverkoop van The Rolling Stones, of een plotselinge kiespijn voor een belangrijke dag. Domme pech, ja. Maar is die domme pech automatisch toeval? Wat is pech? Is pech zonder oorzaak? Moet je accepteren dat iets 'geen oorzaak' heeft? Je kunt accepteren dat je zo dom was om die band van je auto niet nagekeken te hebben, je niet eerder naar het verkooploket bent gerend, of niet op tijd naar de tandarts bent geweest. Dat zijn dus in werkelijkheid 'vermijdbare' pechgevallen, waarbij de oorzaak duidelijk is. De vraag is: zijn er dan ook onvermijdelijke pechgevallen? Zijn er ook pechgevallen 'zonder oorzaak'? In een wereldbeeld waarbij alles een oorzaak heeft is dat per definitie ondenkbaar. We gaan altijd op zoek, soms door middel van ongelooflijk fijnmazig wetenschappelijk onderzoek, naar oorzaken. Dat doen we om te begrijpen hoe een proces in elkaar zit en daarmee eventuele gevolgen in het vervolg c.q. de toekomst te kunnen vermijden.
Nemen we het genoemde Amerikaanse onderzoek naar kanker, dan suggereert het artikel in
Science dat er toevallige fouten bestaan in de stamceldelingen, en dat bij toename van die stamceldelingen meer 'fouten' ontstaan, en aldus kanker (celwildgroei) veroorzaken. Ook prof. Kiemeney heeft zijn twijfels: "Er zullen vast meer zwakke oorzaken zijn, dan we kunnen vinden. Wie zegt mij dat de aardappelen die ik tien jaar geleden heb gegeten geen kanker kunnen veroorzaken? Zoiets is heel moeilijk, zo niet onmogelijk te achterhalen." (interview in Trouw, zaterdag 3 januari 2015)
Inderdaad, Kiemeney zegt in wezen dat ook al is iets moeilijk, of (in de huidige tijd) onmogelijk te achterhalen, er altijd een reden KAN zijn waarom cellen plotseling kunnen gaan woekeren.
"De kans op kanker"
In 2012 werd in Nederland ruim 101.200 keer de diagnose 'kanker' gesteld. Bijna 44.000 mensen stierven dat jaar aan de gevolgen van kanker.
De kans om kanker te krijgen is voor zowel mannen als vrouwen onder de 50 kleiner dan 10%. Daarna loopt het op, tot 15% voor vrouwen en 25% voor mannen van 80 jaar. Een op de vijf mannelijke kankerpatiënten heeft prostaatkanker. Bij vrouwen komt borstkanker het vaakst voor (30%). (naar: Trouw, 3-1-15)
Pech? Als je 100% gezond geleefd had, had je misschien geen kanker gehad. Hoe weet je dat je 100% gezond leeft? Het ontbreken van voldoende wetenschappelijke kennis over hoe je 100% gezond kan leven is er niet en die ene hete aardappel uit het Zeeuwse Borssele die over 30 jaar kanker kan veroorzaken, daarvan ben je je niet bewust. Om te zeggen dat sommige kankers 'domme pech' zijn gaat te ver: het is nooit uit te sluiten dat iets wel een oorzaak heeft. Het is ook arrogant om dat te veronderstellen en wetenschappelijk onverantwoord. We weten iets nu niet, kunnen het niet achterhalen maar dat betekent niet dat we dat in de toekomst niet kunnen. We konden 100 jaar geleden ook gissen naar de oorzaken van bepaalde ziekten, natuurverschijnselen, chemische of natuurkundige fenomenen, terwijl een hoop van die toenmalige raadsels inmiddels deels of geheel zijn opgelost. Voortschrijdend inzicht heet zoiets.
Toeval? Toeval is een rariteit waar iedereen door gefascineerd is. Toeval is een bijzondere samenloop van omstandigheden. Maar aangezien alles een oorzaak zal hebben, ook al is die oorzaak niet direct aanwijsbaar is toeval per definitie niet meer dan een eyecatcher. In feite is het een begrip waar de wetenschap niets mee kan. Een bijzondere benaming voor iets wat we gerust kunnen vergeten, als we rationeel en wetenschappelijk willen blijven denken. Er is geen toeval of pech. Er is namelijk altijd een oorzaak van dingen. En ook al weten we die nu nog niet, er komt misschien wel een tijd dat die aan het licht zal komen. Uit ongeduld genoegen nemen met de term 'toeval' is wel leuk, maar niet voor een wetenschappelijk hoog aangeschreven tijdschrift als 'Science'.
